Rất nhiều người vướng mắc đau khổ vì nhầm lẫn giữa hai khái niệm này.
Mình cũng đã từng như vậy. Mình từng có giai đoạn né tránh gặp gỡ xã hội vì lúc đó "trạng thái" của mình đang không ổn, mình sợ bị đánh giá phán xét. Mình cũng từng vật vã tự hỏi rồi những khó khăn này tại sao lại tới, bao giờ thì kết thúc, nó có ý nghĩa gì, tại sao mình lại phải chịu?
Cho tới một ngày mình hiểu được sự khác nhau giữa trạng thái và năng lực. Kể từ đó, đường mình đi rộng thênh thang.
Trạng thái có thể được hiểu là tình trạng của mỗi người ở tất cả các phương diện: bản thân họ ( gồm cơ thể vẻ ngoài, sức khoẻ, cảm xúc, tâm trí,...), tài chính của họ, bạn bè các mqh của họ, gia đình họ, chuyện tình cảm của họ, công việc sự nghiệp, chỗ đứng trong xã hội của họ,... Trạng thái của một người có thể nhận định thông qua việc quan sát người đó, để đánh giá khách quan hoặc phán xét chủ quan, nhưng cũng có thể tính là dễ dàng nhìn thấy một phần lớn được.
Còn năng lực là khả năng của người đó. Năng lực có vô vàn loại, trong đó có thể kể tới các phẩm chất như biết yêu thương, kiên trì nhẫn nại, bao dung, ham học hỏi,... cho tới các năng lực như khả năng thích nghi, khả năng vượt qua nghịch cảnh, khả năng buông xuống cái tôi cá nhân, khả năng suy nghĩ độc lập, khả năng sinh tồn,... Năng lực về cơ thể, cảm xúc hay tư duy đều thuộc nhóm các năng lực chủ chốt tạo nên sức mạnh của một con người.
Điều hay ho thú vị ở đây là: người có trạng thái tốt chưa chắc đã có năng lực tốt, và ngược lại, người có năng lực tốt chưa chắc đã luôn ở một trạng thái tốt.
Việc này hết sức dễ hiểu với những ai từng tìm hiểu về số mệnh cuộc đời, để biết được rằng vận mệnh hoàn toàn mang tính cá nhân. Các bài học trên đường đời của mỗi người đều không giống nhau, nên không thể so sánh con đường của bất cứ ai với nhau được. Mọi sự so sánh đều là khập khiễng.
Chúng ta có thể thử hình dung về hai người đi leo núi. Người A sở hữu năng lực leo núi rất giỏi, cơ thể tráng kiện linh hoạt. Người B ngược lại, không có mấy năng lực, yếu đuối hơn nhiều. Thế nhưng người A lại leo đúng ngọn núi hiểm trở gập ghềnh vô cùng, người B lại đang leo một ngọn núi thoai thoải đầy hoa thơm trái ngọt. Kết quả là khi tới đỉnh núi, người A trông kiệt sức và chật vật hơn người B rất nhiều.
Ta không thể nào kết luận: người A kia kém quá, yếu quá, còn người B thật là đỉnh, đúng không?
Ấy thế mà chúng ta vẫn hay kết luận như vậy trong cuộc sống đấy.
Một người có năng lực kiếm tiền mạnh chưa chắc đã giàu có, vì vận mệnh cá nhân của họ không cho phép sự giàu diễn ra. Họ không hề có cảnh giàu có trong tất cả các quỹ tương lai của họ. Điều này không đủ để người khác kết luận rằng họ không có khả năng phân tích tài chính, không có kiến thức, không có ý tưởng, không có năng lực vận hành.
Một người có năng lực yêu thương mạnh chưa chắc đã hạnh phúc trong tình yêu. Rất có thể đường họ đi lúc này đang tụ họp rất nhiều nhân duyên cần xử lý, dồn cộng nghiệp nhiều.
Một người có bề ngoài thành công rực rỡ, cũng chưa chắc đã phản ánh năng lực của họ. Đôi khi đó là năng lực đầu thai, năng lực may mắn, khả năng sở hữu nhiều quý nhân phù trợ, chứ không nằm ở năng lực kỹ năng hoạt động của cá nhân.
Không có gì chắc chắn để kết luận về một người thông qua đánh giá sơ bộ về họ cả. Trạng thái không phản ánh được toàn bộ năng lực, và năng lực cũng không phải điều duy nhất quyết định trạng thái. Tuy nhiên, nếu có một thứ cốt lõi hơn, một thứ liên quan tới bản chất, một thứ để tập trung xây dựng như một nền tảng cho bản thân, thì đó chính là năng lực, chứ không phải trạng thái như chúng ta vẫn làm.
Bởi, nếu trạng thái là mũ giáp đầy đủ, là kiếm xịn bên người, thì năng lực chính là khả năng dùng kiếm. Khi năng lực có thì dù có mũ giáp hay không, người đó vẫn cứ chiến đấu được. Còn khi năng lực yếu, trạng thái an toàn hoành tráng ấy sẽ khó mà giữ được lâu. Mà chúng ta đều biết rằng trạng thái luôn luôn thay đổi, mọi sự vô thường.
Thay vì chỉ cố gắng để hoàn thiện trạng thái, việc tập trung nâng cao năng lực sẽ mang tới nguồn sức mạnh to lớn hơn nhiều. Rất nhiều người thường chỉ mong ước có được trạng thái giống người này người kia: một tài khoản có ngần này tiền, một ngôi nhà to ngần này, xinh đẹp như thế này, có gia đình như thế nọ.
Nhiều người làm mọi cách để có được những dáng vẻ như mong muốn, bỏ qua phần năng lực bản thân, và cho rằng như thế là đã mãn nguyện. Thực tế, khi đã có được rồi, họ vẫn sẽ khó mà mãn nguyện hoàn toàn, vì họ không hề nắm đằng chuôi tất cả hạnh phúc của chính họ. Những gì tự tới mà không kèm theo công chúng ta nuôi dưỡng trui rèn thì đều có thể bỏ ta mà đi một cách dễ dàng. Khi mất rồi mà khả năng không đủ, ta không có cách nào tự có lại.
Mọi bám chấp vào trạng thái đều khiến ta đau khổ khó đứng dậy khi trạng thái đó đã qua đi. "Tôi đã mất hết tất cả" là một câu nhiều người hay dùng khi trải qua mất mát quá lớn. Sự thật là người đó có mất hết tất cả không? Năng lực vẫn luôn ở lại chừng nào sự sống còn ở lại với tấm thân họ, chỉ có trạng thái bên ngoài là thay đổi mà thôi.
Một vài viên thuốc an thần có thể tạm giúp chúng ta có được trạng thái ngủ ngon, nhưng năng lực giải toả căng thẳng, quản lý cảm xúc mới thứ theo chúng ta mãi ở đường dài.
Một hai liệu trình giảm cân có thể khiến chúng ta đẹp trong khoảnh khắc, nhưng năng lực chăm sóc sức khoẻ bản thân, khả năng rèn luyện, kiểm soát ăn uống, hiểu biết về dinh dưỡng mới đi mãi cùng chúng ta.
Một công việc tốt, một nguồn thu nhập dồi dào chỉ có thể giữ được khi chúng ta không ngừng nâng cao khả năng để tiến bộ cùng công việc ấy.
Những giai đoạn mà tất cả mọi chuyện đều khó khăn, trạng thái của chúng ta te tua tơi tả, hãy kiên trì, bởi chính lúc ấy năng lực đang được tôi rèn để trở nên mạnh mẽ hơn. Hãy nhìn xem trong cảnh khốn khổ này, những phẩm chất nào đang được rèn giũa? Sau những cơn tai vạ này, bản thân ta sẽ khác đi như thế nào?
Rồi những năng lực ấy cũng sẽ đi mãi cùng chúng ta. Nó là một phần không ai có thể lấy đi được từ chúng ta. Bất kể biến cố có xoay vần như thế nào, các lớp vỏ trạng thái có mất đi như thế nào, chúng ta vẫn là một người y như cũ với đầy đủ năng lực. Ai tích luỹ được nhiều, người đó có nhiều thứ để dùng.
Mà muốn nâng cao năng lực, bắt buộc chúng ta phải trải qua nhiều "cảnh". Sự yên ấm trường tồn mà người người khao khát không phải môi trường tối ưu để phát triển sức mạnh cá nhân. Trạng thái hoàn hảo, luôn có mọi thứ như mong đợi cũng không phải là một điều ngọt ngào như tưởng tượng. Thay đổi, lên xuống, chìm nổi vô thường mới là những lúc năng lực có cơ hội được bùng nổ. Nhìn thấy điều này để trong mọi cảnh, ta đều hiểu được rằng ta đang có cơ hội học đấy, đây là lúc ta rèn thân cho mạnh lên đấy. Khi trông thấy ai đó đang khổ sở, ta biết cổ vũ cho họ nhanh đủ năng lực vượt qua bài học của họ, ta biết sau đó họ sẽ trở nên mạnh mẽ hơn, chứ không dè bỉu trạng thái nhất thời của họ. Khi thấy ai đó đang hạnh phúc, ta biết chúc mừng họ đang có được một quãng nghỉ ngơi hưởng thụ tuyệt vời.
Xã hội sắp tới chắc có nhiều loạn. Mong cho mọi người đều thoát khỏi bám chấp vào trạng thái và kiên trì trong hành trình nâng cao năng lực!
- Hằng Nga -
Comments